گرانی اینترنت و تعمیق شکاف دیجیتال

طرح: بلومبرگ

در اوایل دی ماه ۱۴۰۲ اپراتورهای خدمات‌دهنده اینترنت ثابت و همراه در نامه‌ای جمعی از دولت درخواست کردند که قیمت بسته‌های اینترنتی را که به‌گفته آن‌ها چند سال ثابت مانده بود، افزایش دهد. هنوز چند روزی از این نامه نگذشته بود که وزارت ارتباطات اعلام کرد بسته‌های اینترنت ۳۰ درصد گران می‌شود. بگذریم که برخی محققان و فعالان حوزه اینترنت در ایران قیمت جدید بسته‌ها را با قیمت سال‌های گذشته مقایسه کردند و نشان دادند که افزایش قیمت نه ۳۰ درصد بلکه گاهی به صد درصد هم می‌رسد. به این ترتیب، ظرف چند روز اینترنت گران شد.

اپراتورها در توجیه گرانی اینترنت از لزوم سرمایه‌گذاری بیشتر در توسعه زیرساخت‌های اینترنت گفتند و وعده دادند با افزایش درآمدهاشان می‌توانند سرمایه لازم را برای این کار به‌دست آورند. اما در سایه چنین استدلالی هنوز روشن نیست سرمایه‌ای که بناست از جیب کاربران جمع شود صرف توسعه زیرساخت‌های اینترنت مورد نیاز آن‌ها خواهد شد یا به توسعه فیلترینگ عمیق‌تری اختصاص خواهد یافت که آن‌ها را از وضعیت ارتباطات در ایران ذله کرده است.

از اواخر تابستان سال ۱۴۰۱ که شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌های بیشتری مسدود شدند و فیلترینگ اینترنت وضعیت حادتری پیدا کرد، مخاطبان به‌ناچار هزینه‌های فیلترشکن و وی‌پی‌ان را به هزینه‌های اینترنت خود افزوده‌اند. درست است که آنان پیش از این تاریخ هم با فیلترشکن‌ها کار می‌کردند اما فیلترینگِ مهم‌ترین ابزارهای اینترنتی، در عمل، تقریباً همه کاربران را محتاج وی‌پی‌‌ان‌ها کرد. آمار نشان داد که تعداد کاربران پیام‌رسان فیلترشده تلگرام طی همین مدت افزایش پیدا کرد و تعداد صفحات پرمخاطب اینستاگرام نیز بیشتر شد. بنابراین فیلترینگ عملاً به نتیجه‌ای نرسید و فقط پول اضافی فیلترشکن‌ها به سبد هزینه‌های کاربران اضافه شد.

افزایش قیمت اینترنت و اضافه‌شدن هزینه‌های فیلترشکن به هزینه‌های ارتباطی کاربران، باعث ایجاد شکاف دیجیتال عمیق‌تری میان اقشار مرفه و متوسط با طبقات کم‌برخوردار و آسیب‌پذیر جامعه ایران خواهد شد. ایران برای پیشرفت و توسعه نیاز به ارتباطات اینترنتی سراسری و کم‌هزینه دارد. اما در عمل پنجره‌های ارتباطات نوین مدام بسته و بسته‌تر می‌شوند و به این ترتیب پنجره‌های فرصت‌های توسعه نیز بسته‌تر می‌شوند. افزون بر این، توسعه یک کشور در گرو توسعه و بهبود شرایط زندگی تمام طبقات ساکن در آن کشور است. با افزایش سرسام‌آور قیمت دلار، هزینه سخت‌افزارهایی که کاربران بتوانند به‌واسطه آن‌ها از ارتباطات اینترنتی بهره بگیرند بسیار افزایش یافته است. هزینه خرید رایانه رومیزی، لپ‌تاپ و حتی تلفن همراه معادل چند ماه حداقل دستمزد تعیین‌شده در وزارت کار است. همچنین هزینه اینترنت و فیلترشکن هم با افزایش قیمت‌های اخیر به حدی رسیده که به اقشار محروم و ضعیف جامعه فشار جدی وارد آورده است. طبقات آسیب‌پذیر یا باید به هر مصیبتی که شده هزینه اینترنت کم‌کیفیت فعلی و سایر مایحتاج اتصال به شبکه جهانی را تأمین کنند یا از خیر ارتباطات اینترنتی بگذرند و در گوشه پرتی از جهان امروز منزوی شوند.

گاهی نشانه‌هایی دیده می‌شود که شاید مسئولان حوزه اینترنت کشور چندان بدشان هم نمی‌آید این انزوا در بخش‌هایی از جامعه شکل بگیرد، خاصه بخش‌هایی که ممکن است معترضان و ناراضیان بالقوۀ کاستی‌ها و ناکارآمدی‌های اقتصادی باشند. در ماجرای گران‌شدن بسته‌های اینترنت اعلام شد که اینترانت داخلی کشور گران نشده است ــ که مقامات به آن نام بی‌معنای «اینترنت داخلی» داده‌اند. اما ناگفته پیداست که تفکیک پهنای باند داخلی و بین‌المللی اینترنت و افزایش قیمت اینترنت بین‌المللی به‌معنای نوعی فیلترینگ غیرمستقیم و مضاعف است که فقط اقشار آسیب‌پذیر جامعه را هدف می‌گیرد. کسانی که باید نقطه هدف توسعه ارتباطات باشند، اکنون در کانون تشدید محرومیت‌های اینترنتی قرار گرفته‌اند.