رؤیایی شیرین یا کابوسی تلخ؟

تصویر سیاه فناوری در داستان‌های علمی‌تخیلی
طرح روی جلد رمان «فرانکنشتاین» انتشارات پنگوئن

گروه ادبیات: بهشتی که فناوری آفریده در انتظار شماست. کافی است از شر بدن‌تان خلاص شوید، محتوای ذهن‌تان را به قالب کدهای دیجیتالی درآورید و هویت‌تان را روی مغز مصنوعی رایانه بارگذاری کنید تا در یک دنیای فناناپذیر مابعدانسانی حیاتی نو بیابید. هستی و حیات مجازی شما در بستر واقعیت مجازی تا ابد برقرار خواهد بود. این بهشت ساختۀ فناوری‌ تصویری است که کشیش ـ دانشمندان فناوری و حواریون آنان تصویر می‌کنند، همان‌ها که ایمان دارند خدای ایشان، یعنی فناوری، درد و رنج بشر را با از میان برداشتن او از میان خواهد برد. این سینه‌چاکان آرمانشهرهای فناورانه یا به‌تعبیر دیگر «فن‌آرمانشهرها» بر این باورند که پیشرفت فناوری، اخلاف سایبورگ مابعدانسانی، این بشر ناقص و محکوم به انقراض را به کمال و فناناپذیری می‌رساند. ولی آیا این رؤیایی شیرین است یا کابوسی تلخ؟

بر خلاف این تصویر امیدبخش از بهشت بی‌‌‌‌رنجِ ساختۀ فناوری، داستان‌های علمی‌تخیلی غالباً تصویری بدبینانه از فناوری ترسیم کرده‌اند. در داستان‌های علمی‌تخیلی، مخلوقات فناوری، از ربات ـ ساحرۀ ویرانگر متروپلیس (۱۹۲۶) گرفته تا ماشین‌های انقلاب‌های ماتریکس (۲۰۰۳)، به نابودکردن و برده‌ ساختن انسان برآمده‌اند. استحاله‌ به دنیای مابعدانسانی، در این داستان‌ها به‌صورت آغاز غروبی طولانی و افول نوع بشر تصویر می‌شود. ترس از باختن هویت، آزادی، احساس‌ها، ارزش‌ها و زندگی انسان‌ها به ماشین‌ها در تصاویری که داستان‌های علمی‌تخیلی خلق می‌کنند کاملاً مشهود است: دانشمندهای دیوانه، ربات‌های عنان‌گسیخته، کلون‌های قاتل، سایبورگ‌های آدمکش، اندرویدهای بیزار از بشر، ابررایانه‌های اهریمنی، ویروس‌های گوشت‌خوار و هیولاهایی که بر اثر جهش‌ ژنی پدید آمده‌اند.

فناوری مثل ویروس خود را داخل زندگی انسان می‌کند و برای اینکه مطمئن شود زنده و مسلط می‌ماند خبیثانه ذهن و رفتار انسان را دستکاری می‌کند. این موضوع از قرن گذشته مبنای کار داستا‌ن‌ها و رمان‌های علمی‌تخیلی بوده است، و بسیاری از نویسندگان خلاق در قالب داستان‌هایی شگفت‌آور و جذاب، ایده‌های دانشمندان و دستاوردهای فعلی و آتی فناوری را به ما نشان داده‌اند و درباره آن هشدار داده‌اند.

منبع: مقدمه کتاب فناوری‌هراسی نوشته دنیل دینلو