روزنامه‌نگاری متن‌باز: از ویکی تا شهروندی

در حرفۀ روزنامه‌نگاری از زمان ظهور اینترنت و ترویج فرهنگ مشارکتی و همکارانه، خاصه از اوایل دهه ۲۰۰۰ که ویکی‌پدیا شروع به کار کرد، اصطلاحی باب شد تحت عنوان «روزنامه‌نگاری متن‌باز» (Open-source Journalism) که بیشتر اشاره‌ای داشت به روزنامه‌نگاری ویکی (Wiki Journalism). پیش‌تر نیز روزنامه‌نگاری مشارکتی (participatory journalism) یا روزنامه‌نگاری جمعی (Collaborative Journalism) پدید آمده بود، شکلی از روزنامه‌نگاری که حاصل همکاری و کار جمعی گستردۀ افراد بود. اما «روزنامه‌نگاری ویکی» فراتر از مشارکت چند همکار روزنامه‌نگار بر سر موضوعی واحد بود.

باید گفت روزنامه‌نگاری اساساً کاری جمعی است و از عهده یک فرد برنمی‌آید، اگر هم برآید حاصل مطلوبی ندارد. در روزنامه‌نگاری باید چند فرد در ساختاری افقی و عمودی فعالیت کنند تا مطلوب حاصل آید. نخست به گروهی از متخصصان فنون مختلف در کنار یکدیگر نیاز است و سپس به سلسله‌مراتبی از تصمیم‌گیری‌ها درباره شیوه گردآوری اطلاعات و تولید مطالب و انتشار محتواها. این ساختار نه به‌خاطر الزامات فنی روزنامه‌نگاری که به‌دلیل روح دموکراتیک و رفت‌وبرگشتی روزنامه‌نگاری است که نهادی مدرن است و ایجاب می‌کند افرادی با مهارت‌ها و ذائقه‌های مختلف در یک ساختار جمعی محصول فکری مشترکی تولید کنند. اگر روزنامه‌نگاری منحصر به یک نفر باشد، بیشتر به نویسندگی یا وبلاگ‌نویسی پهلو می‌زند تا عمل کلاسیک روزنامه‌نگاری.