میراثی که فقدان‌ها را آشکار می‌کند

صدرالدین الهی روزنامه‌نگار و نویسنده مشهور ایرانی در ۸ دی ۱۴۰۰ در کالیفرنیا درگذشت. الهی از دهه‌ 1330 تا 1350 روزنامه‌نگاری برجسته در رسانه‌های ایران و استاد دانشکده علوم ارتباطات اجتماعی بود. ابتکارات او را هنوز هم می‌توان در مطبوعات کشور دید. بسیاری از چهره‌های مطرح روزنامه‌نگاری کشور از شاگردان الهی بودند، ازجمله سیروس علی‌نژاد و محمدمهدی فرقانی و علی‌اکبر قاضی‌زاده. شیوۀ کار الهی می‌تواند سرمشق روزنامه‌نگاریِ به بن‌بست‌رسیدۀ امروز ما باشد که بزرگ‌ترهایش معمولاً کنج انزوا گزیده‌اند یا به‌کل این عرصه را ترک گفته‌اند.

الهی در 13 آذر 1313 در محله عودلاجان تهران متولد شد و پس از تحصیلات عمومی، در رشته ادبیات فارسی دانشگاه تهران مشغول به تحصیل شد. او در ۱۹ سالگی چنان استعدادی در روزنامه‌نگاری نشان داد که در تحریریه روزنامه کیهان پذیرفته شد. الهی در سال ۱۳۳۱ کار خود را با گزارشگری میدانیِ وقایع روز شروع کرد. سال‌های دولت محمد مصدق و سپس کودتای ۲۸ مرداد کلاس درس عملی روزنامه‌نگاری بود. الهی در این ایام پرورش یافت و توانست در سال‌های بعد نقشی اساسی در روزنامه‌نگاری کشور ایفا کند. اغراق نیست اگر بگوییم صدرالدین الهی یکی از ستون‌های روزنامه‌نگاری مدرن ایران بود. او همواره تلاش ‌کرد ارزشی بر روزنامه‌نگاری کشور‌ بیفزاید و عمل روزنامه‌نگاری را در حیطه‌ای که در آن مشغول به کار بود یک قدم جلوتر ببرد. نشان به آن نشان که وقتی به‌همراه کاظم گیلان‌پور در سال ۱۳۳۴ «کیهان ورزشی» را تأسیس کردند سعی کرد این نشریه را از یک هفته‌نامه خبری و ورزشیِ صرف فراتر ببرد و به سویه‌های جامعه‌شناسانه و فرهنگی ورزش هم بپردازد.

صدرالدین الهی در گزارش‌نویسی و مصاحبه هم صاحب سبک بود. او از سبک «گزارش ــ‌ مصاحبه» بهره می‌برد که تلفیقی است از گزارش از شخص و مصاحبه. این روش مجال بازی و مشاهده و تحلیل بیشتری به روزنامه‌نگار می‌دهد. مصاحبه‌های او با سیدضیاءالدین طباطبایی و پرویز ناتل خانلری و دیگران می‌تواند برای نسل‌ امروز روزنامه‌نگاری درس‌آموز باشد. الهی در پاورقی‌نویسی نیز ید طولایی داشت و در کنار افرادی چون حسینقلی مستعان و ذبیح‌الله منصوری یک پاورقی‌نویس حرفه‌ای بود. او در حد فاصل سال‌های 1335 تا 1348 از این طریق امرار معاش می‌کرد.

نثر پاکیزه الهی نشان از تسلط او بر متون کهن و معاصر ادبیات فارسی دارد و تسلط به زبان فرانسه دست او را باز می‌گذاشت تا از ادبیات کلاسیک و روز غرب نیز بی‌بهره نماند. الهی در فرانسه دکتری جامعه‌شناسی سیاسی ــ ورزشی گرفته بود و نگاهی عمیق به اتفاقات روزمره داشت. بی‌جهت نیست که وقتی با اخبار روز مواجه می‌شد، می‌توانست نگاهی تحلیلی به ماجرا داشته باشد و در برخورد با مناسبت‌های خبری به کندوکاو در اعماق موضوع بپزدازد. این ویژگی در روزنامه‌نگاران امروز ما، که بیش از کیفیت و نگاه عمیق به تکنیک و فن روزنامه‌نگاری اهمیت می‌دهند، کمیاب است.

او سعی داشت دانشکدۀ روزنامه‌نگاری و ارتباطات را به تحریریۀ مطبوعات پیوند دهد که از وجوه متمایز کار الهی است. الهی یکی از استادان برجسته دانشکده علوم ارتباطات اجتماعی بود. این دانشکده را روزنامه کیهان در سال 1346 راه‌اندازی کرد. الهی دانشجویان با استعداد را شناسایی و به تحریریه کیهان معرفی می‌کرد. او در کنار آموزش فنون تخصصی روزنامه‌نگاری، مثل گزارشگری و مصاحبه، سعی داشت به دانشجویان آموزه‌های اخلاق روزنامه‌نگاری را نیز بیاموزد که در کار حرفه‌ای به کارشان می‌آمد. نامه‌های معروفی که در انتهای سال تحصیلی برای دانشجویان می‌نوشت، خصوصاً نامۀ معروف «مواظب یابو باشید»، از یادگارهای جالب‌توجه اوست.

درگذشت صدرالدین الهی ما را دچار فقدانی مضاعف کرد. درست است که او پس از انقلاب ۱۳۵۷ روزنامه‌نگاری نکرد اما حالا بیش از هر زمان دیگری فقدان الهی‌ها در روزنامه‌نگاری ما آشکار شده است. ما به روزنامه‌نگارانی نیاز داریم که خوب بنویسند، نگاه عمیق و انضباط کاری داشته باشند، بر حوزه‌های خبری خود مسلط باشند و اخلاق و مرام حرفه‌ای را حفظ کنند و درنهایت، معلم نسل‌های بعدی روزنامه‌نگاری باشند. میراث صدرالدین الهی بیش‌ازپیش فقدان‌های روزنامه‌نگاری ایران را آشکار می‌کند.